پیدایش صنایع دستی در ایران

در ساخت های اولیه بشر در عصر برای پاسخگویی به نیازهای زیستی آیینی و روزمره و ابداع شده سپس با بهره گیری از اندیشه و تجربه به تدریج مراحل تغییر و تکامل خود را در مسیر هنرهای تجسمی نزدیک‌تر می‌شود و اگر ابداع اثر بر محور کاربرد و عملکرد استوار شود تاریخی پیموده است در عین حال در روند رشد و بالندگی جنبه‌هایی از نیازهای معنوی شامل باورها اعتقادات و آداب و رسوم نیز به آن اضافه شده و به طوری که می‌توان این محصولات را به عنوان انواع هنرها در تمدن های گوناگون نیز به شمار آورد و این خود بیانگر پیشرفت و هویت هر ملت یا قوم است

هنر ها در شکل ها و انواع مختلف پدید آمده است : هنر های ادبی ( نظم  ،نثر، داستان ،..) هنر های موسیقی ( سنتی ،نوگرا و...)، هنرهای نمایشی ( تئاتر و سینما )، هنرهای کاربردی ( معماری ، عکاسی ، طراحی صنعتی ، طراحی لباس ،...) و هنرهای تجسمی ( نقاشی ، پیکره سازی ،...)

در ایران صنایع دستی با توجه به شرایط جغرافیایی و فرهنگی اجتماعی و نیازهای مادی و معنوی اقوام مختلف ایرانی پدید آمده و جلوه های گوناگونی به خود گرفته است . هنرمند ایرانی در ایجاد و ابداع اثر هنری به خاطرات قومی و باورهای دینی و  طبیعت بکر و چشم‌اندازهای زیبای اطراف توجه کرده و از آن ها به عنوان دست مایه ای برای کارهای خود بهره جسته است

 در هنر ها هر چه جنبه زیبایی شناختی و مبانی نظری آن قوی تر و غنی تر باشد به هنرهای تجسمی نزدیک‌تر می‌شود و اگر ابداع عسل بر محور کاربرد و عملکرد استوار شود در گروه هنرهای کاربردی قرار میگیرد .پس می‌توان گفت صنایع دستی از جمله آثاری است که هر دو جنبه تجسمی و کاربردی را در بر میگیرد.

اگر در این آثار جنبه زیبایی آن بیشتر شود نام صنایع مستظرفه را به خود میگیرد مانند : طراحی، نقاشی،  تذهیب، تشعیر، نگارگری و..، و هر چه بعد کاربردی آن گسترش یابد به عنوان صنایع شناخته می شود. مانند: ابزار سازی، چاقو سازی و..

 در فرآیند تولید انواع صنایع دستی و دو قابلیت تفکر و تجربه تاکید می شود نوآوری و حفظ سنت ها و مهارت های استادان از این ۲ قابلیت برخاسته و سبب تکمیل و تداوم آن می گردد .برای شناخت ماهیت و مفهوم صنایع دستی توجه به سه عامل اساسی تشکیل دهنده آن، یعنی هدف، شکل ظاهری و فناوری و تکنولوژی ضروری است که به هماهنگی بین این سه عامل نیز در کیفیت مادی و معنوی و میزان ارزش افزوده صنایع دستی اثرگذار است.

 در برخی از آثار صنایع دستی گاهی یکی از این عوامل قوی تر دیده می شود. چنانچه هنرمند این سه عامل را به طور متعادل در نظر بگیرد اثر نهایی به کمال و کیفیت مطلوب خود نزدیک‌ می‌شود .

1-هدف

 هدف در صنایع دستی بر مبنای نیاز های مادی و معنوی تعریف شده و این نیازهای خود می تواند بیان کننده نوع محصول تولید شده باشد . در نیازهای معنوی تکیه بر باورها و آداب و رسوم و ارتباط قومی و فرهنگی است که می‌تواند همگام با نیازهای مادی ناشی از شرایط زیستی و معیشتی در یک اثر متجلی شود شرایط در مراحل بعدی کار و پیشه و فعالیت‌های اقتصادی متناسب با آداب و رسوم ملی زیستی تابع آب و هوا یا اقلیم است. شرایط زیستی و معیشتی در مرحله اول نوع تغذیه پوشاک و مسکن انسان ها را مشخص میکند و در مراحل بعدی کار و پیشه و فعالیت‌های اقتصادی متناسب با آداب و رسوم ملی و قومی را پدید می آورد.

2-شکل ظاهری

 بعد دیگر صنایع دستی شکل سوره یا ظاهریه اثر است که گذشته از زیبایی آن خود باعث شناسایی و بسط تمایز آن از صنایع دستی سایر مناطق و سرزمین هاست . شکل ظاهری هر اثر که هوا رفته تزیینی آن است از سه جنبه زمینه متن و آرایه قابل بررسی است. زمینهای هر اثری به دو صورت سطح صاف و یا حجم است چه ابعاد و اندازه های رایج و مرسوم را نمایان می هنرمند ایرانی معمولاً طرح ها را بر پایه هندسه پنهان هندسه آشکار و یا تلفیقی و نقشه ها را به صورت های شکسته گردان و تلفیقی متجلی ساخته است سازد. متن هر اثر دستی نیز شامل طرح نقش مایع و رنگ های اصیل اقوام مختلف است که مبتنی بر هویت فرهنگی طبیعت پیرامون و تجربه های بازمانده از گذشتگان است.هنرمند ایرانی معمولاً طرح ها را بر پایه هندسه پنهان هندسه آشکار و یا تلفیقی و نقشه ها را به صورت های شکسته گردان و تلفیقی متجلی ساخته است. شکل های غیر هندسی گاو با الهام از طبیعت به صورت خیالی -طبیعی  و گاه به صورت تصادفی و گاه به صورت ترکیبی از اینجا و یعنی تلفیقی ایجاد می شوند. بالاخره باید از آرایه گفت که عبارت از است ترشح افزودنی به محصولات با هدف آفرینش زیبایی که به گونه ای درون متنی و فرا متنی تقسیم می شود نمونه ای از آرایه های درون متنی آیینه دوزی و طلاکوبی و نمونه آرایه های فرامتنی آویزهای تزیینی( زیورآلات منگوله های سیاه چادر ها، خرمهره ..) هستند. بنابراین هنرمند ایرانی توانسته است با استفاده از قابلیت هرکدام به صورت ترکیبی، اثری بدی و نوین به وجود آورد .